ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΕΛΙΓΜΩΝ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ.
Ἕνα ἀπὸ τὰ ἀπρόσμενα προβλήματα ποὺ μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίσει στρατιωτικὰ ἕνα κράτος, εἶναι ἡ μετατροπὴ ἑνὸς συμμάχου του σὲ ἀντίπαλο. Τέτοιου εἴδους περιστατικὰ ἀναγκάζουν τοὺς στρατηγικοὺς σχεδιασμοὺς νὰ διατηροῦν δυνάμεις σὲ πιθανὰ προβληματικὰ σημεῖα, δεσμεύοντας πόρους καὶ δυνάμεις.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη, πολλὲς φορὲς μία κατάσταση πρέπει νὰ ἀντιμετωπιστεῖ μὲ περιορισμένα διαθέσιμα μέσα. Τὴν ἴδια στιγμὴ ὑποχρεώσεις σὲ ἄλλα μέτωπα, πιέζουν γιὰ τὴν διάθεση ἔμψυχου καὶ ἄψυχου ὑλικοῦ. Ὅταν ἡ ζυγαριὰ ποὺ ζυγίζει διαθέσιμους πόρους καὶ ὑποχρεώσεις γέρνει ἀπὸ τὸ βάρος τῶν ὑποχρεώσεων, συνήθως περιορίζονται οἱ δεύτερες.
Ἀλλὰ στὸ Βυζάντιο δὲν ἴσχυε αὐτό. Ὡς αὐτοκρατορία μὲ ὑπερχιλιετῆ ζωή, ἀντιμετώπισε πλῆθος ἀντιπάλων σὲ πολυμέτωπο ἀγώνα. Τὶς περισσότερες φορὲς δὲν εἶχε καν τὰ μέσα γιὰ νὰ ὑπερασπιστεῖ τὰ ἐδάφη της. Ὁ στρατός της στὶς καλύτερες τῶν περιπτώσεων δὲν ξεπερνοῦσε τοὺς 140.000 χιλιάδες ἄνδρες. Παρουσιάζει λοιπόν, ἐνδιαφέρον νὰ δοῦμε πὼς ἀνταπεξέρχονταν οἱ Βυζαντινοὶ στὶς ἀνάγκες, μὲ τὰ μέσα ποὺ εἶχαν στὴν διάθεσή τους.
Μερικὰ βυζαντινὰ στρατιωτικὰ ἐγχειρίδια (Τακτικὰ) ἔχουν φθάσει μέχρι τὶς μέρες μας. Σὲ σχεδὸν κανένα ἀπὸ αὐτὰ δὲν μελετοῦνται μέθοδοι ἐπιθετικοῦ πολέμου. Ἡ προσοχὴ καὶ τὰ στρατηγήματα ἦταν τὸ σῆμα κατατεθὲν τοῦ βυζαντινοῦ στρατοῦ. Τὸ στρατήγημα ποὺ προτιμοῦσαν ἦταν αὐτὸ ποὺ καλοῦσαν τακτικὴ ἑλιγμῶν ἀποφυγῆς. Κάτι ἀντίστοιχο στὰ σύγχρονα στρατιωτικὰ δόγματα ἀφορᾶ τακτικὲς ἀνταρτοπολέμου ἢ μὴ συμβατικοῦ πολέμου. Ἀλλὰ οἱ Βυζαντινοὶ ἐνσωμάτωσαν αὐτὲς τὶς τακτικὲς στὸν τακτικὸ στρατὸ τοὺς καθὼς καὶ τὸ εἶδος τῶν ἐπιχειρήσεων ποὺ στὶς μέρες μᾶς ἐκτελοῦν τὰ κομάντο.
Ὁ ἐχθρὸς ἔπρεπε νὰ παρενοχλεῖται καὶ ν’ ἀποκόπτεται. Παραπλανητικὲς ὑποχωρήσεις, νυχτερινὲς ἐπιθέσεις, ἐνέδρες καὶ προσποιήσεις ἦταν στάνταρ διαδικασία. Κάθε στρατηγὸς ποὺ ρίσκαρε τὸ πιὸ πολύτιμο ἀγαθό της αὐτοκρατορίας –τοὺς ἄριστα ἐκπαιδευμένους στρατιῶτες της – σὲ ἀνοικτὴ μάχη, σύντομα ἀπαλλάσσονταν ἀπὸ τὰ καθήκοντά του.
Οἱ τακτικὲς ἑλιγμῶν ἦταν ἁπλὲς στὴν θεωρία ἀλλὰ δύσκολες στὴν ἐκτέλεση. Ὁ ἱστορικὸς Θεοφάνης περιγράφει μία τυπικὴ ἀμυντικὴ τακτική:
«Ἔτος 778/9 μ.Χ. Τὸ ἔτος αὐτὸ ὁ Μαδί, ἡγέτης τῶν Ἀράβων, πολὺ θυμωμένος, ἔστειλε τὸν... Ἀσὰ μὲ μεγάλη δύναμη μαυροφόρων, Σύριων καὶ Μεσοποταμίων καὶ ἔφθασαν μέχρι τὸ Δορύλαιο. Ὁ βασιλιὰς διέταξε τοὺς στρατηγοὺς νὰ μὴν κάνουν ἀνοικτὸ πόλεμο, ἀλλὰ νὰ ἀσφαλίσουν τὰ κάστρα ἐγκαθιστώντας σὲ αὐτὰ φρουρούς. Διόρισε καὶ ὑψηλόβαθμους ἀξιωματικοὺς σὲ κάθε κάστρο καὶ τοὺς ἔδωσε ὁδηγίες νὰ πάρουν τρεῖς χιλιάδες ἐπίλεκτους ἄνδρες καὶ νὰ ἀκολουθήσουν τοὺς Ἄραβες προκειμένου νὰ τοὺς ἐμποδίσουν νὰ προβοῦν σὲ λεηλασίες, καίγοντας ἐκ τῶν προτέρων τὶς βοσκὲς τῶν ἀλόγων καὶ ὅσες ἄλλες προμήθειες μποροῦν νὰ βρεθοῦν. Ἀφοῦ οἱ Ἄραβες παρέμειναν 15 ἡμέρες στὸ Δορύλαιο, τοὺς ἔλειψαν τὰ ἀπαραίτητα καὶ τὰ ἄλογά τους πεινοῦσαν καὶ χάθηκαν πολλὰ ἀπὸ αὐτά. Ἐκεῖνοι γυρνώντας πίσω πολιόρκησαν τὸ Ἀμόριο γιὰ μία μέρα, ἀλλὰ βρίσκοντας τὸ ὀχυρωμένο καὶ καλὰ ὁπλισμένο ἀποσύρθηκαν χωρὶς νὰ πετύχουν τίποτα[i]». Αὐτὲς οἱ τακτικὲς εἶναι ἐντελῶς ἀντίθετες μὲ ὅσα ἡ κοινὴ λογικὴ ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὶς συνοριακὲς φρουρὲς – νὰ συγκρατήσουν τὸν ἐπιτιθέμενο μέχρι νὰ φθάσει ὁ κύριος στρατὸς νὰ ἐνισχύσει καὶ ν’ ἀρχίσει ἡ ἀντεπίθεση. Ὅταν χρησιμοποιοῦνται τακτικὲς ἑλιγμῶν, τὸ κύριο ἐκστρατευτικὸ σῶμα παραμένει στὸ στρατόπεδο ἐνῶ ἕνα ἰσχυρὸ ἀπόσπασμα παρακολουθεῖ τὸν ἐχθρὸ κατὰ πόδας, μὲ σκοπὸ νὰ ἀποτρέψει λεηλασίες καὶ καταστροφές. Βάλει τὰ μετόπισθέν του ἐχθροῦ μέχρι οἱ εἰσβολεῖς ν’ ἀναγκαστοῦν ν’ ἀποχωρήσουν λόγω ἔλλειψης ἐφοδιασμοῦ. Οἱ τακτικὴ ἑλιγμῶν ἐπέτρεψε στὸν ἐχθρὸ νὰ ἐκστρατεύσει χωρὶς ἀναμετρήσεις στὴν βυζαντινὴ ἐπικράτεια, κάτι ποὺ παρουσίαζε δυσχέρειες γιὰ τοὺς χωρικοὺς τῶν ὑπὸ ἐπίθεση περιοχῶν. Ἀλλὰ οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἔβρισκαν καταφύγιο στὰ ὀχυρωμένα φρούρια, καὶ ὁ ἐπαγγελματικὸς στρατὸς τοῦ Βυζαντίου ἦταν ἐκπαιδευμένος στὸ νὰ παίρνει πίσω τὶς λεῖες ἀπὸ τοὺς βεβαρημένους στρατιῶτες τοῦ ἐχθροῦ.
Ἡ βυζαντινὴ τακτικὴ δὲν προέβλεπε τὴν ἀποτροπὴ τοῦ ἐχθροῦ στὸ νὰ διασχίσει τὰ σύνορα, οὔτε νὰ τὸν καταστρέψει μετὰ τὴν εἴσοδο. Ἀντίθετα, ἡ πρόθεση τῶν Βυζαντινῶν ἦταν νὰ ἀνεβάσουν τὸ κόστος τῆς εἰσβολῆς τόσο ψηλὰ ὥστε ὁ ἐχθρὸς νὰ ψάξει τὴν λεία τοῦ ἀλλοῦ τὴν ἑπόμενη φορᾶ. Οἱ Βυζαντινοὶ μάχονταν τὸν ἐχθρό τους ὅπως ὁ ταυρομάχος τὸν ταῦρο – ἔκαναν στὴν ἄκρη ὅταν ἐπιτίθονταν, ὥστε νὰ τὸν καρφώσουν καθὼς περνοῦσε.
Οἱ ἐχθροί του Βυζαντίου εἶχαν νιώσει στὴν σάρκα τοὺς τὴν ἀποτελεσματικότητα τῶν στρατηγικῶν ἑλιγμῶν του. Ὁ ἱστορικὸς Προκόπιος κατέγραψε πὼς ὁ Πέρσης Σάχης Χοσρόης ἔστειλε πρεσβευτὲς στὸν στρατηγὸ Βελισάριο τὸ 542 μ.Χ., ὑποτίθεται γιὰ νὰ διαπραγματευτοῦν εἰρήνη, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα γιὰ νὰ κατασκοπεύσουν τὴν δύναμη τοῦ βυζαντινοῦ στρατοῦ. Ὁ Βελισάριος ἀντιλήφθηκε τὶς πραγματικὲς προθέσεις τοῦ Χοσρόη, καὶ ἐκτέλεσε τὸ ἑξῆς τέχνασμα. Ἔβαλε τοὺς ἄνδρες τοῦ ν’ ἀνάψουν ἀμέτρητο πλῆθος ἀπὸ ἑστίες φωτιᾶς, κράτησε ἐνεργὰ ὅλα τὰ φυλάκια, καὶ προσποιήθηκε αὐτοπεποίθηση μπροστὰ στοὺς Πέρσες ἀπεσταλμένους. Κατάφερε νὰ τοὺς πείσει ὅτι εἶχε διακόψει τὶς γραμμὲς ἀνεφοδιασμοῦ τους. Ὁ Χοσρόης ἀνήσυχος ὄχι διότι φοβόταν τὴν ἀναμέτρηση μὲ τὸν Βελισάριο ἀλλὰ τὴν ἔλλειψη ἀνεφοδιασμοῦ ἀναγκάστηκε νὰ γυρίσει στὴν Περσία. Ἂς δοῦμε πὼς περιγράφει ὁ Προκόπιος τὴν ἐπιτυχία αὐτὴ τοῦ Βελισάριου:
Ρωμαῖοι δὲ Βελισάριον ἐν εὐφημίαις εἶχον, μᾶλλον τὲ σφίσιν ὁ ἀνὴρ ἐν τούτω εὐδοκιμῆσαι τῷ ἔργω ἐδόκει ἢ ὄτε Γελίμερα δορυάλωτον ἢ τὸν Οὐίτιγγιν ἒς Βυζάντιον ἤνεγκεν. ἢν γὰρ ὡς ἀληθῶς λόγου καὶ ἐπαίνου πολλοῦ ἄξιον, πεφοβημένων μὲν καν τοῖς ὀχυρώμασι κρυπτομένων Ρωμαίων ἁπάντων, Χοσρόου δὲ στρατῶ μεγάλω ἐν μέση γεγονότος Ρωμαίων ἀρχή, ἄνδρα στρατηγὸν ξὺν ὀλίγοις τισὶ δρόμω ὀξεῖ ἐκ Βυζαντίου ἤκοντα ἀπ’ ἐναντίας του Περσῶν βασιλέως στρατοπεδεύσασθαι, Χοσρόην δὲ ἐκ τοῦ ἀπροσδοκήτου, ἢ καὶ τισιν ἐξαπατηθέντα σοφίσμασιν, ἐπιπροσθεν μηκέτι χωρῆσαι, ἀλλὰ τῷ μὲν ἔργω φυγεῖν, λόγω δὲ τῆς εἰρήνης ἐφίεσθαι[ii].
Τεχνάσματα, ὅπως αὐτὸ ποὺ ἐφάρμοσε ὁ Βελισάριος, συνιστῶνται ἀπὸ τὰ βυζαντινὰ πολεμικὰ ἐγχειρίδια. Ἕνα τέτοιο στρατήγημα προέβλεπε νὰ ντύνονται οἱ στρατιῶτες ὡς χωρικοὶ ἢ γυναῖκες καὶ νὰ μεταφέρουν ζῶα, μὲ σκοπὸ νὰ παρασύρουν τοὺς ἀντιπάλους νὰ τοὺς ἀκολουθήσουν γιὰ νὰ ἁρπάξουν τὰ ζῶα. Τότε οἱ Βυζαντινοὶ προσποιοῦνταν φυγὴ καὶ παρέσερναν τοὺς ἐχθρούς τους σὲ μία καλοστημένη παγίδα.
Οἱ τακτικὲς ἑλιγμῶν ἔδιναν ἕνα ψυχολογικὸ πλεονέκτημα στοὺς Βυζαντινούς, ἀνεβάζοντας τὸ ἠθικό του στρατοῦ καὶ ἐνισχύοντας τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν στρατιωτῶν στὸν διοικητή τους. Τὸ νὰ ὑποχωροῦν μπροστὰ σὲ ἰσχυρὸ ἐχθρὸ καὶ νὰ ἐπανακάμπτουν ἀπὸ πλεονεκτικότερη θέση ἀνέβαζε τὴν βιωσιμότητα τῶν στρατιωτῶν σὲ σύγκριση μὲ συναδέλφους τους σὲ ἀντίπαλα στρατεύματα. Σίγουροι ὅτι οἱ ζωές τους δὲν θὰ ἀναλωθοῦν σὲ αἱματηρὲς καὶ μάταιες ἐπιθέσεις εἶχαν χαμηλὰ ποσοστὰ λιποταξιῶν καὶ ἦταν πιὸ πρόθυμοι νὰ ὑπακούουν στοὺς στρατηγούς. Αὐτὴ ἡ ἐμπιστοσύνη ἦταν ἀπαραίτητη ὥστε οἱ προσποιητὲς ὑποχωρήσεις νὰ μὴν μετατραποῦν σὲ πραγματικές.
Οἱ περισσότεροι ἀντίπαλοί τους γνώριζαν ὅτι αὐτὲς οἱ ὑποχωρήσεις ἦταν ψεύτικες, ἀλλὰ αὐτὴ ἡ γνώση δὲν ἦταν πάντα χρήσιμη. Κατὰ τὴν διάρκεια μίας ἐκστρατείας ἐνάντια σὲ ἕναν κατὰ πολὺ μεγαλύτερο περσικὸ στρατὸ ὑπὸ τὴν διοίκηση τοῦ Σαρβαραζᾶ, ὁ Ἡράκλειος διαίρεσε τὸ στράτευμά του καὶ ἐπιτέθηκε μὲ τὸ μικρότερο τμῆμα, ἐνῶ τὸ ὑπόλοιπο τμῆμα εἶχε καταλάβει ψηλότερες θέσεις ἔχοντας ὑπερκεράσει τὴν περσικὴ παράταξη. Ὅταν ὁ Ἡράκλειος ἐνημερώθηκε γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τῆς κυκλωτικῆς κίνησης, διέταξε ὑποχώρηση. Οἱ Πέρσες κατάλαβαν ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ ψεύτικη ὑποχώρηση καὶ κράτησαν τὶς θέσεις τους. Ἔτσι ὅμως ἔδωσαν τὴν εὐκαιρία στὸ τμῆμα ποὺ προσποιήθηκε ὑποχώρηση, νὰ ὁλοκληρώσει καὶ αὐτὸ ἀνενόχλητο τὴν κυκλωτικὴ κίνηση, νὰ ἑνωθεῖ μὲ τὸν ὑπόλοιπο στρατὸ καὶ νὰ πέσουν στὰ νῶτα τῶν Περσῶν.
Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση τὸ πιὸ δύσκολο κομμάτι ἦταν ἡ ἀπόκρυψη τῶν κινήσεων τῆς κύριας δύναμης τοῦ βυζαντινοῦ στρατοῦ. Ὁ Σαρβαραζᾶς πίστεψε ὅτι οἱ Βυζαντινοὶ προσποιοῦνταν ὑποχώρηση γιὰ νὰ τὸν ὁδηγήσουν σὲ ἐνέδρα καὶ πραγματικὰ ἔτσι ἦταν. Γιὰ νὰ πέσει ὅμως στὴν ἐνέδρα ὁ Σαρβαραζᾶς ἔπρεπε νὰ παραμείνει ἀκίνητος, ὅπως καὶ ἔπραξε, ἀποφασίζοντας νὰ μὴν καταδιώξει τοὺς ἀντιπάλους. Ὅταν ἀνακάλυψε τὸ λάθος τοῦ διέταξε ὑποχώρηση ἐγκαταλείποντας τὸ στρατόπεδο καὶ τὶς προμήθειές του στὰ χέρια τοῦ Ἡράκλειου.
Ἀργότερα, τὸν Ἰανουάριο τοῦ 623 μ.Χ., ὁ Ἡράκλειος ἐνημερώθηκε γιὰ μία περσικὴ ἐνέδρα στὸν ποταμὸ Ἄλυ καὶ ἐσκεμμένα ὁδήγησε ἕνα μικρὸ τμῆμα τοῦ στρατοῦ τοῦ ἐκεῖ. Ὅταν οἱ Πέρσες ξεχύθηκαν ἀπὸ τὶς καμουφλαρισμένες θέσεις τους γιὰ νὰ ἐπιτεθοῦν στὸν Ἡράκλειο, τὸ βυζαντινὸ ἱππικὸ ἐμφανίσθηκε ἀπὸ τὰ γύρω βουνά, ἔπεσε πάνω στοὺς Πέρσες καὶ τοὺς κατέκοψε. Τότε ὁ Ἡράκλειος ἐπιτέθηκε καὶ στὴν κύρια περσικὴ δύναμη, γιὰ ν’ ἀνακαλύψει ὅτι ὁ Σαρβαραζᾶς γι’ ἀκόμη μία φορὰ ὑποχώρησε, συγκλονισμένος ἀπὸ τὴν ἀποτυχία τοῦ δικοῦ του τεχνάσματος[iii].
Οἱ ἑλιγμοὶ πάντα πραγματοποιοῦνταν εἴτε στὰ νῶτα εἴτε στὰ μετόπισθέν του ἐχθροῦ, χωρὶς νὰ ἔχει σημασία σὲ τί ἀπόσταση. Παρὰ τὴν σπανιότητα τῶν μαρτυριῶν, εἶναι γενικὰ ἀποδεκτὸ ὅτι οἱ Βυζαντινοὶ ὀργάνωναν συγκεκαλυμμένες ἐπιχειρήσεις καὶ δολιοφθορὲς πίσω ἀπὸ τὶς ἐχθρικὲς γραμμές. Μία τέτοιου εἴδους ἐπιχείρηση ἔγινε στὴν βανδαλοκρατούμενη Β. Ἀφρική, ὅπου ὁ Ἰουστινιανὸς ἔστειλε 120 ἐπίλεκτους ἄνδρες νὰ στήσουν ἐπαναστατικὸ δίκτυο ὑποστήριξης στὴν ἀπόβαση τοῦ Βελισάριου τὸ 533 μ.Χ. Ἄλλη παρόμοια ἐπιχείρηση πραγματοποιήθηκε ἀπὸ τοὺς Βυζαντινοὺς στὴν Σικελία πρὶν ἀπὸ τὸν Σικελικὸ Ἑσπερινὸ μεταξὺ 1282-1302. Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι οἱ Βυζαντινοὶ χρηματοδότησαν καὶ βοήθησαν στὴν ἐπανάσταση στὴ Σικελία, καθὼς καὶ ἐνθάρρυναν τὸν βασιλιὰ Πέτρο Γ’ τῆς Ἀραγονίας, νὰ ἐπέμβει στὸ νησὶ τὸ 1282, μὲ σκοπὸ νὰ ἀποτρέψει τὴ σχεδιαζόμενη εἰσβολὴ τοῦ Καρόλου τοῦ Ἀνδεγαυοῦ στὴν αὐτοκρατορικὴ ἐπικράτεια. Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ξεσηκωμοῦ, 70 πλοῖα τοῦ Καρόλου ποὺ εἶχαν ἀράξει στὸ λιμάνι τῆς Μεσσήνης πυρπολήθηκαν τὸ 1283. Αὐτὸ τὸ κατόρθωμα ἔχει γραφεῖ στὸ ἐνεργητικὸ τῶν Σικελῶν ἐπαναστατῶν, ἂν καὶ οἱ Βυζαντινοὶ εἶχαν πολὺ περισσότερα νὰ κερδίσουν ἀπὸ τὴν καταστροφὴ τοῦ στόλου. Μερικοὶ ἱστορικοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι οἱ πράκτορες τῆς Κωνσταντινούπολης εἶχαν παίξει τὸ δικό τους ρόλο στὸ κάψιμο τῶν πλοίων. Ἀλλὰ ἡ ἐπιτυχία αὐτῶν τῶν ἐπιχειρήσεων ὁλοκληρώνεται ὅταν ὅλες αὐτὲς οἱ πράξεις δολιοφθορᾶς δείχνουν ὡς μία σειρὰ συμπτώσεων, τὴν στιγμὴ ποὺ εἶναι στρατηγικοὶ σχεδιασμοὶ τῆς Κωνσταντινούπολης.
Ὅλοι ὅσοι ἀσχολήθηκαν μὲ τὴν μελέτη τῆς βυζαντινῆς πολεμικῆς φιλοσοφίας δέχονται ὅτι πρόκειται γιὰ ἐνεργὴ ἄμυνα. Ἀκόμη καὶ ὅταν ἐνεργοῦσαν ἐπιθετικὲς ἐκστρατεῖες, ἐφάρμοζαν στρατηγικὲς ἄμυνας γιὰ νὰ κερδίζουν τοὺς πολέμους[iv]. Ὁ στόχος ἦταν νὰ ὑπερασπίσουν τὴν ἐπικράτεια, τὴν περιουσία καὶ τὴν ζωὴ χωρὶς ὅμως τὸ κόστος ἑνὸς στρατοῦ. Ὁ στρατὸς πολεμοῦσε ἀρκετὰ συχνὰ ὥστε νὰ παραμένει ἀξιόμαχος καὶ ἀποτρεπτικὸς παράγοντας ὡς φόβητρο τῶν ἐχθρῶν, καὶ ἡ ἐκπαίδευση, ἡ πειθαρχεῖα καὶ ἡ φήμη τοῦ ἔκοβαν τὴν ὄρεξη σὲ κάθε ἐπιθυμία εἰσβολῆς. Οἱ τεχνικὲς ἑλιγμῶν ἰσοσκέλιζαν ἢ καὶ ὑποσκέλιζαν τὴν ἀριθμητικὴ ὑπεροχὴ τῶν ἀντιπάλων. Ἂν ὁ βυζαντινὸς στρατὸς ἀποδεκατίζονταν σὲ μία ἀποφασιστικὴ μάχη τότε ὅλη ἡ βυζαντινὴ ἐπικράτεια θὰ ἀφήνονταν ἕρμαιο στὶς ἁρπακτικὲς διαθέσεις τῶν ἀντιπάλων καὶ αὐτὸ δὲν μποροῦσε νὰ γίνει ἀποδεκτὸ ὡς προοπτική. Οἱ ἑλιγμοὶ ἀποφυγῆς ἀρνοῦνταν στὸν εἰσβολέα τὴν ἀποφασιστικὴ μάχη, ἐνῶ ἐπέτρεπαν στοὺς ὑπερασπιστὲς νὰ παρακολουθοῦν τὶς κινήσεις τοῦ περιμένοντας τὴν κατάλληλη στιγμὴ γιὰ νὰ κτυπήσουν, παραμένοντας ἔτσι παράγοντας ποὺ ἔπρεπε νὰ λαμβάνεται σοβαρὰ ὑπόψη. Ἔτσι ὁ εἰσβολέας ἔπρεπε νὰ εἶναι διπλὰ προσεκτικὸς διότι εἶχε νὰ ὑπολογίσει τὸν συνδυασμὸ παρενόχλησης καὶ ρίσκου.
Μία στρατηγική, ἡ ὁποία θὰ στηρίζονταν μόνο στὴν ἄμυνα δὲν ἦταν ἐφικτὴ οὔτε ἀποδοτικὴ στὸν ἐπικίνδυνο βαρβαρικὸ περίγυρο ποὺ κύκλωνε τὴν αὐτοκρατορία. Ἐπιθετικὲς ἐνέργειες ἔπρεπε νὰ ἀναλαμβάνονται ὥστε νὰ στηρίζονται οἱ σύμμαχοι καὶ ν’ ἀποσυντονίζονται οἱ ἐχθροί. Τοὺς τελευταίους αἰῶνες οἱ Βυζαντινοὶ ἀνέπτυξαν κατὰ κοινὴ ὁμολογία, τὴν τέχνη τῆς πολιτικῆς σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε ἀναπλήρωναν ἔτσι τὴν ἀνάγκη νὰ στέλνουν στρατιωτικὲς δυνάμεις σὲ ὑπερόριες ἐκστρατεῖες. Δωροδοκίες, διπλὲς συμφωνίες, καθυστέρηση στὶς διαπραγματεύσεις, ἐμπορικὰ προνόμια καὶ ἐπιρροές, ὅλα ἔπαιξαν ἕναν ρόλο ἐπιθετικῆς πολιτικῆς ἐνάντια στοὺς ἐν δυνάμει ἐχθρούς. Ἔτσι ὁ στρατὸς διατηρήθηκε ἀλώβητος καὶ μαζὶ μὲ αὐτὸν καὶ ἡ αὐτοκρατορία μέχρι τὴν στιγμὴ ποὺ καὶ ὁ τελευταῖος μεγάλος πολεμιστὴς τῆς Κωνσταντῖνος ΙΑ’ ὁ Παλαιολόγος ἔπεσε μαχόμενος.
[i] Μέτ. Ἀρχιμανδρίτης Ἀνανίας Κουστένης, Ἁρμὸς 2007, τ. γ’ σέλ. 1229.
[ii] Προκόπιος, Ὑπὲρ τῶν Πολέμων, ΙΙ.21.26-30
[iii] Τὰ ἐπεισόδια τῆς ἐκστρατείας τοῦ Ἡρακλείου στὴν Περσία, μπορεῖ νὰ διαβάσει ὁ ἀναγνώστης ἐδῶ: http://www.impantokratoros.gr/E9F38534.el.aspx
[iv] Παραδείγματα ἀμυντικῶν στρατηγικῶν σὲ ἐπιθετικὲς ἐνέργειες μπορεῖ νὰ βρεῖ ὁ ἀναγνώστης στὶς ἐκστρατεῖες τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ στὸ χαλιφάτο ἐδῶ: http://www.impantokratoros.gr/2A615722.el.aspx
Στὸ ἴδιο καὶ τὰ γεγονότα τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες.
